Δευτέρα 21 Ιουλίου 2014

Το πόσιμο νερό της πόλης μας σε κρίσιμο σημείο

Μάρκος Βαξεβανόπουλος


Το ζήτημα της διαχείρισης του νερού θα καταστεί «μήλον της έριδος» για κράτη και τοπικές κοινωνίες στον αιώνα που διανύουμε. Στην πόλη μας η αξία που θα έχει το πόσιμο νερό στις επόμενες δεκαετίες δεν έχει γίνει αντιληπτή ή ίσως σκόπιμα αποκρύπτεται από τους ειδήμονες.
Το γεγονός της επικίνδυνης υποβάθμισης της ποιότητας του νερού στο Βόλο τις τελευταίες εβδομάδες ούτε τυχαίο είναι, ούτε κάτι το οποίο δεν θα μπορούσε να προβλεφθεί. Με τα φυσικά χαρακτηριστικά που έχει η περιοχή μας (καρστικά πετρώματα) είναι δυνατό να βελτιώσουμε σε μεγάλο ποσοστό τόσο την ποιότητα, όσο και την ποσότητα του πόσιμου νερού. Είμαστε σε θέση άραγε;
Τα βασικά προβλήματα εντοπίζονται στις διαρροές του δικτύου που φθάνουν μέχρι και το 60%, όπως παραδέχεται η ΔΕΥΑΜΒ και στην έλλειψη ορθολογικής διαχείρισης. Γνωρίζουμε άραγε τι ποσοστό του πόσιμου νερού χρησιμοποιείται για βιομηχανική και αρδευτική χρήση; Με τα κατάλληλα μικρά έργα χαμηλού κόστους και σωστή διαχείριση, το νερό είναι υπεραρκετό για τη βιομηχανία και την άρδευση.



Σήμερα το πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου εξαρτάται από την ποσότητα και την ποιότητα των υπογείων νερών. Είναι αδιανόητο όμως εν έτει 2014 να μην έχουν επακριβώς χαρτογραφηθεί υδρογεωλογικά οι υδροφορείς της περιοχής μας. Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε να μιλάμε για ορθή διαχείριση, αν δεν γνωρίζουμε τι έχουμε να διαχειριστούμε.
Αφού χαρτογραφήσουμε τα υδατικά μας αποθέματα, το επόμενο βήμα που πρέπει να γίνει είναι μία διεπιστημονική μελέτη διαχείρισης των νερών της υδρολογικής λεκάνης του Βόλου με προοπτική τουλάχιστον 50 χρόνων.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται στην πόλη μας. Αν κοιτάξουμε μισό αιώνα πίσω, παρατηρούμε την πόλη να ταλανίζεται από το ίδιο πρόβλημα και τη δράση του Γεωργίου Κοντοστάνου, που πάσχιζε να φέρει αρκετό και ποιοτικό νερό στο Βόλο από τις πηγές τις Καλιακούδας.
Η διαχείριση του νερού πρέπει να τύχει ορθής και λελογισμένης σπουδής και να μην αποτελέσει ένα φαύλο και ατέρμονο παιχνίδι στην πολιτική σκακιέρα. Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Βόλου διαθέτει το επιστημονικό δυναμικό σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για να συντελέσει ενεργά στην επίλυση του υδατικού προβλήματος της πόλης του Βόλου. Αρκεί βέβαια να υπάρξει ανταπόκριση και φυσικά βούληση επίλυσης από τους πολιτικούς ταγούς.

Αν δεν ενεργήσουμε άμεσα, σε λίγα χρόνια θα παρατηρούμε το καλοκαίρι από τις βρύσες μας να εξέρχεται αλατόνερο και οι αγρότες της περιοχής μας θα θερίζουν αλάτι στα χωράφια τους!


Κυριακή 11 Μαΐου 2014

Μπορεί να γίνει ο Βόλος Παγκόσμιο Σημείο Αναφοράς στον Τουρισμό, την Παιδεία και τον Πολιτισμό;



Ο Δήμος Βόλου διαθέτει τα φυσικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, ώστε να μετεξελιχθεί σε πόλη πρότυπο στον τομέα του Τουρισμού, της Παιδείας και του Πολιτισμού.


Στην ευρύτερη περιοχή της πόλης μας υπάρχουν δεκάδες μνημεία του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως οι οικισμοί του Διμηνίου, του Σέσκλου, του Κάστρου των Παλαιών, της Δημητριάδας, αρχαία μεταλλεία στο Πήλιο, αλλά και δεκάδες μνημεία της φύσης, όπως σπήλαια, σεισμικά ρήγματα, πηγές και καταρράκτες.


Θέλουμε άραγε να αξιοποιήσουμε όλα αυτά τα χαρακτηριστικά ή θα ακολουθήσουμε τακτικές του μίζερου παρελθόντος;


Οι προηγούμενες δημοτικές αρχές επέδειξαν ολιγωρία στην αειφορική και ποιοτική αναβάθμιση αυτών των χαρακτηριστικών. Ο λόγος λίαν αδιευκρίνιστος.
Ο Βόλος ως πόλη είναι σχετικά άγνωστος στο διεθνές προσκήνιο. Η Ιωλκός όμως και ο μύθος της αργοναυτικής εκστρατείας είναι πασίγνωστος στην υφήλιο. Αποτελούν τα τελειότερα εργαλεία για την απόκτηση ενός τουριστικού brand name. Αξιοποιώντας τη μυθολογία, τα μνημεία πολιτισμού της περιοχής μας, όπως και τα φυσικά της στοιχεία είναι εύκολο να δημιουργηθεί ένα αξιόλογο τουριστικό προϊόν, που θα επιλέγεται από τουρίστες και μαθητές από όλο τον κόσμο. Στο Βόλο σήμερα ζουν δεκάδες άνεργοι νεαροί επιστήμονες σε ανάλογα θέματα, όπως αρχαιολόγοι, γεωλόγοι, ιστορικοί, μεταλλειολόγοι που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στον τουριστικό τομέα προσδίδοντας κύρος και αξιοπιστία στο προωθούμενο τουριστικό προϊόν.
Οι τουρίστες επιλέγουν την περιοχή μας έχοντας στο μυαλό τους κυρίως τον ήλιο, τη θάλασσα και γενικά το φυσικό πλούτο. Τα χαρακτηριστικά αυτά όμως τα συναντά κάποιος και σε άλλες Μεσογειακές χώρες, όπως η Τουρκία. Η δημιουργία μίας ολοκληρωμένης και ποιοτικής τουριστικής αλυσίδας δραστηριοτήτων με βάση την παιδεία και τον πολιτισμό του τόπου μας θα οδηγήσει το λιγότερο στο δεκαπλασιασμό των αφίξεων. Αν δεν εμπλουτίσουμε το προσφερόμενο προϊόν, είμαστε καταδικασμένοι να βλέπουμε τον αριθμό των τουριστών να μειώνεται συνεχώς κάθε χρόνο.


Ο λόφος των Παλαιών, μία από τις πιθανές αφετηρίες των Αργοναυτών...

Αυτό που πρέπει να προωθήσουμε δεν είναι μόνο το δίπτυχο ήλιος-παραλίες, αλλά και ο πολιτισμός με επίκεντρο τον άνθρωπο. Η δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων, όπου οι τουρίστες ή και μαθητές από την Ελλάδα και από όλο τον κόσμο θα ταξιδεύουν αιώνες πίσω βλέποντας την Αργώ, ψάχνοντας για χρυσό και άλλα σπάνια μέταλλα στους χειμάρρους του Πηλίου, ακολουθώντας τα χνάρια του Ιάσονα και των Αργοναυτών είναι αυτό που θα αναπτύξει Τουρισμό, Εκπαίδευση και Πολιτισμό στην ευρύτερη περιοχή του Βόλου.

Αν δεν είμαστε ικανοί τώρα, σίγουρα οι επόμενες γενεές θα αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες και τα συγκριτικά χαρακτηριστικά του τόπου μας, που χρόνια τώρα τα αγνοούμε επιδεικτικά.

Τρίτη 25 Φεβρουαρίου 2014

Διαχείριση Νερού

Πρόταση για μία αειφόρο και υγιή διαχείριση υδατικών πόρων στη λεκάνη του Βόλου

Ο Βόλος αποτελεί μία προικισμένη γεωγραφικά πόλη, η οποία στο πέρας των δεκαετιών δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει τα φυσικά εφόδια που διαθέτει και να μετεξελιχθεί σε ένα σύγχρονο, φιλόξενο και με περιβαλλοντικές ευαισθησίες αστικό κέντρο. Απόρροια της κακής διοίκησης που είχε τα τελευταία χρόνια είναι η χαμηλή ποιότητα νερού στο πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου και το έλλειμμα σε αποθέματα νερού το καλοκαίρι.
Πολιτική για το νερό σημαίνει άριστη γνώση του υδατικού δυναμικού και τουλάχιστον πεντηκονταετή σχεδιασμό για τη διαχείρισή του.
Στόχος μιας ορθολογικής διαχείρισης νερού κρίνεται απαραίτητο να είναι η προμήθεια επαρκούς ποσότητας και κατάλληλης ποιότητας για την ικανοποίηση των υδατικών αναγκών. Το πρόβλημα είναι πολύπλευρο και απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό. Η επίλυσή του προτείνεται να εντοπιστεί σε πέντε βασικούς άξονες:



1.       Περιβαλλοντική συνείδηση
Βασικός και κύριος παράγοντας για μία ισόρροπη και αειφόρο διαχείριση των υδατικών πόρων είναι η περιβαλλοντική συνείδηση που διαθέτουν τα μέλη κάθε κοινωνικού συνόλου. Δυστυχώς στην περιοχή του Βόλου είναι μικρά τα ποσοστά των ανθρώπων που θέτουν το περιβάλλον στην κορυφή της πυραμίδας των αξιών. Λίγοι από εμάς είναι δυνατό να αντιληφθούν ότι η υγεία του περιβάλλοντος δεν αφορά, αλλά είναι τμήμα της προσωπικής μας σωματικής και ψυχικής υγείας. Στο παρόν πόνημα η ανθρώπινη αξία και η υγεία θεωρείται το ύψιστο αγαθό πέρα από  κάθε υλικό και το περιβάλλον μέρος της ανθρώπινης αξίας.
Ακόμη λοιπόν και στην περίπτωση του Βόλου, όπου είναι ορατά τα σημάδια έλλειψής της περιβαλλοντικής ηθικής σε σεβαστό τμήμα του πληθυσμού, είναι καθήκον των ταγών της κοινωνίας να την καλλιεργήσουν. Ελάχιστες είναι οι έρευνες που αφορούν στη διαχείριση φυσικών πόρων και θέτουν ως προτεραιότητα την αλλαγή σκέψης των ανθρώπων.
Χωρίς αλλαγή νοοτροπίας κάθε προσπάθεια αποτελεί ημίμετρο.
Πως γίνεται αυτή η αλλαγή;
Φυσικά αλλαγή νοοτροπίας δεν πραγματοποιείται από τη μία μέρα στην άλλη, και η βασική μέριμνα αφορά στις μικρές ηλικίες, όπου πλάθονται αξίες και συνήθειες. Η ύπαρξη άρτιων και ενημερωμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης για την αξία και την προστασία του νερού αποτελεί ένα βασικό μέσο. Η εκπαιδευτική εμπειρία έχει δείξει ότι οι ηλικίες από 6-14 ετών είναι κρίσιμες για τη διαμόρφωση της περιβαλλοντικής ηθικής στον άνθρωπο.
Επίσης είναι ζητούμενο η αλλαγή στάσης και από τους ενήλικες. Εκπαιδευτικά προγράμματα για ενήλικες και γενικά δράσεις για όλες τις ηλικίες αποτελούν στοιχεία αρωγά σε μία συνολική προσπάθεια στην ορθή διαχείριση του νερού.


2.       Χαρτογράφηση των υπόγειων υδροφορέων
Κρίνεται αναγκαία η γνώση όλων των παραμέτρων σχετικά με τα υδατικά αποθέματα της λεκάνης του Βόλου. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να καταγραφούν και να χαρτογραφηθούν υδρογεωλογικά τα υδαταποθέματα της περιοχής μας. Είναι η βάση για τη χάραξη πολιτικής διαχείρισης νερού. Ειδικά στη λεκάνη του Βόλου υφίστανται μεγάλες μάζες πετρωμάτων με αξιόλογα αποθέματα νερού, χωρίς όμως να έχουν χαρτογραφηθεί.
Έχουμε εισέλθει στον 21ο αιώνα και δεν γνωρίζουμε τι υδαταποθέματα έχουμε στην ευρύτερη περιοχή του Βόλου και από ποιους γεωλογικούς σχηματισμούς προέρχονται. Επίσης, είναι άγνωστες οι επιπτώσεις διαφόρων δραστηριοτήτων σε περιοχές από όπου εμπλουτίζονται οι επιμέρους υδροφορείς. Για παράδειγμα, ο Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (Χ.Υ.Τ.Α.) Βόλου είναι χωροθετημένος σε πετρώματα (καρστικά) που έχουν άμεση επαφή με τον υδροφόρο ορίζοντα.
Ουδεμία εκτίμηση είναι δυνατή για το μέλλον αν δεν γνωρίζουμε τη γενική υδρογεωλογική εικόνα της περιοχής μας. Άρα, προτείνεται μία συνολική μελέτη καταγραφής των υδατικών πόρων των υδρολογικών λεκανών του Δήμου Βόλου με εκτίμηση απόδοσης για τουλάχιστον 50 χρόνια.
Από τη στιγμή που θα καταγραφούν όλοι οι υδροφορείς του Δήμου θα πρέπει να σχεδιαστεί η διαχείριση των υδατικών πόρων και τα έργα της ΔΕΥΑΜΒ για τα επόμενα 50 χρόνια με βάση την αύξηση του πληθυσμού και των αναγκών.

3.       Μείωση των διαρροών του δικτύου ύδρευσης
Η ΔΕΥΑΜΒ παραθέτει στοιχεία σχετικά με διαρροές του δικτύου ύδρευσης που φθάνουν το 40% του διαθέσιμου νερού, ενώ σε πολλές περιοχές το ποσοστό αυτό φθάνει το 60%.
Δεν είναι δυνατή ορθολογική διαχείριση υδατικών πόρων με 40-60% απώλειες από το δίκτυο, όποιος και αν είναι ο χαρακτήρας αυτών των απωλειών.
Άμεση προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στον επαρκή έλεγχο διαρροών και στην αντικατάσταση του παλαιού δικτύου, μεγάλο μέρος του οποίου αποτελείται από σωλήνες αμιαντοτσιμέντου. Είναι θεμιτό η αντικατάσταση αυτών των σωλήνων να γίνει με την απαραίτητη προσοχή και από εξειδικευμένο συνεργείο. Επίσης, είναι αναγκαία η ενδελεχής παρακολούθηση του δικτύου και πιθανών διαρροών με σύγχρονα μέσα παρακολούθησης.


4.       Μείωση της κατανάλωσης του νερού
Απόρροια της απόκτησης περιβαλλοντικής ηθικής από περισσότερους πολίτες του Βόλου θα είναι σαφώς η μείωση της κατανάλωσης του νερού. Απαραίτητη σε αυτό το επίπεδο κρίνεται η τοποθέτηση υδρομέτρων σε κάθε υδρευτική, αρδευτική ή βιομηχανική χρήση. Επίσης, θα πρέπει να καταγραφούν όλες οι γεωτρήσεις στις υδρολογικές λεκάνες του Δήμου. Είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε που και πόσο νερό καταναλώνεται κάθε στιγμή. Για κάθε χρήση θα πρέπει να υπάρχει ένα ανώτατο όριο κατανάλωσης. Τα κυβικά που καταναλώνει κάθε δημότης θα πρέπει να τιμολογούνται με πολύ χαμηλή χρέωση λόγω της γενικότερης οικονομικής κατάστασης, αλλά σε περίπτωση υπέρβασης των ανωτάτων ορίων η χρέωση πρέπει να ενέχει την έννοια του υπέρογκου προστίμου. Επιπλέον, κατασκευές υδροβόρες, όπως πισίνες και εγκαταστάσεις γκολφ δε δένουν με τη φυσιογνωμία της περιοχής μας και θα πρέπει να αποφεύγονται με κάθε δυνατό μέσο.
Ένας βασικός παράγοντας που θα συμβάλλει στη μείωση της κατανάλωσης είναι η θεσμοθέτηση και ο έλεγχος τήρησης βασικών κανόνων κατανάλωσης νερού. Δεν είναι δυνατό για παράδειγμα άριστης ποιότητας νερό να χρησιμοποιείται στη βιομηχανία για ψύξη των μηχανημάτων. Είναι απαραίτητο να ελεγχθεί κάθε βιομηχανική μονάδα στο επίπεδο χρήσης νερού σε σχέση με την επιμέρους εγκεκριμένη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.

5.       Προστασία και τεχνητός εμπλουτισμός νερού
Οι περισσότεροι χείμαρροι της λεκάνης του Βόλου διέρχονται από περιοχές με «καρστικά» πετρώματα, δηλαδή μάρμαρα και ασβεστολίθους. Το χαρακτηριστικό αυτών των πετρωμάτων είναι ότι λόγω του κατακερματισμού τους και της ευδιαλυτότητάς τους, οδηγούν το νερό υπογείως και όχι επιφανειακώς. Στις περιοχές με αυτά τα «καρστικά» πετρώματα υπάρχουν μικρά ή και μεγάλα ανοίγματα από όπου το νερό κατεισδύει στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Αυτή η λειτουργία του νερού και η ιδιότητα αυτών των πετρωμάτων είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί για εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. Με δημιουργία μικρών φραγμάτων (πέτρινων ή χωμάτινων) κατά το ρου των χειμάρρων του Βόλου συγκρατείται μεγάλη ποσότητα νερού, η οποία κατεισδύει στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα και κατ’ επέκταση αυξάνει τα υδατικά αποθέματα.
Αρνητικό παράδειγμα της λειτουργίας αυτών των πετρωμάτων αποτελεί το φράγμα-φάντασμα του Περδίκκα στο Νομό Κοζάνης, όπου στο πλαίσιο των Γερμανικών αποκαταστάσεων μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατασκευάστηκε ένα μεγάλο φράγμα, για αρδευτικούς και υδρευτικούς σκοπούς. Η λεκάνη όμως που θα πληρωνόταν με νερό δεν γέμισε ποτέ, αφού στο μέσο της περίπου υπήρχαν «καρστικά» πετρώματα, που ξεκίνησαν να «ρουφούν» το νερό που συγκεντρωνόταν. Η λεκάνη δεν γέμισε ποτέ με νερό, το φράγμα αχρηστεύτηκε και ο ταμιευτήρας παρέμεινε ανενεργός.
Είναι ευκαιρία για την πόλη του Βόλου και καθήκον του επιστημονικού δυναμικού της να αξιοποιήσει την ιδιότητα των «καρστικών» πετρωμάτων της περιοχής με σκοπό τον εμπλουτισμό των υδροφορέων. Τα έργα που απαιτούνται είναι χαμηλού κόστους και άμεσου αποτελέσματος. Καταγράφεται αύξηση των υδατικών αποθεμάτων με τεχνητό εμπλουτισμό μέχρι και 25% ετησίως. Αύξηση της ποσότητας των υδαταποθεμάτων σημαίνει άμεση αναβάθμιση της ποιότητας του νερού.

Τέλος, επειδή οι «καρστικές» περιοχές είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες σε πηγές ρύπων κρίνεται θεμιτό να απομακρυνθούν όλες οι ρυπογόνες εστίες από την επιφάνειά τους με κυριότερη το ΧΥΤΑ Βόλου.